بر خلاف تصور عامه، داروسازی دارای گرایشهای تخصصی متعددی میباشد که برگرفته از ماهیت چند بعدی این رشته و ارتباط تنگاتنگ آن با علوم پایه نظیر شیمی، فیزیک، زیست شناسی و علوم بالینی میباشد. دانشجویان علاقهمند میتوانند پس از اتمام دوره عمومی، در یکی از این گرایشها به ادامه تحصیل بپردازند.
1- شیمی دارویی (Pharmaceutical Chemistry):
این رشته تخصصی که در قالب دورههای آموزشی- پژوهشی منجر به مدرک Ph.D.در سطح دنیا ارائه میشود، از پایهایترین گرایشهای تخصصی داروسازی محسوب میگردد. هدف اصلی در این دوره تربیت متخصصین با دانش قوی شیمی و به ویژه شیمی آلی میباشد، تا با آگاهی از ساختار شیمیایی ترکیبات دارویی و گروههای عاملی فعال موجود در ساختمان آنها و با کسب مهارت در زمینه تجزیه و تحلیل واکنشهای شیمیایی ترکیبات و ارتباط نوع ساختار شیمیایی آنها با فعالیتهای بیولوژیک بدن انسان، نسبت به طراحی، ترکیب، استخراج و شناسایی مواد موثره دارویی اقدام نمایند.
دستیاران این رشته تخصصی در طول تحصیل از توانمندیهای لازم برای کار با ابزارهای پیشرفته آزمایشگاهی و دستگاههای متعدد آنالیز داروها نیز برخوردار میشوند.
2- فارماکوگنوزی (Pharmacognosy):
این رشته تخصصی نیز در قالب دورههای آموزشی–پژوهشی منجر به مدرک Ph.D.در سطح دنیا ارائه میشود.
در این رشته تخصصی، هدف تربیت متخصصین آگاه به خواص مواد موثره دارویی با منشاء طبیعی به ویژه گیاهان دارویی میباشد. کسب دانش لازم در شناسایی گیاهان دارویی، اجزایی از آنها که دارای خاصیت دارویی میباشد، استخراج و شناسایی مواد موثره موجود در قسمتهای مختلف گیاهان از جمله مهارتهایی است که فارغالتحصیلان این دوره تخصصی به کسب آنها نایل میشوند. دستیاران این رشته تخصصی در طول تحصیل با گیاهان دارویی بومی (فلور گیاهی) کشورمان و شرایط اقلیمی خاص مورد نیاز برای رشد گونههای خاص آنها که دارای کیفیت مناسب از نظر ترکیب اجزا موثر دارویی میباشند نیز آشنا میشوند.
3- سمشناسی (Toxicology):
این رشته تخصصی از جمله دورههای تخصصی منجر به مدرک Ph.D.میباشد که علاوه بر فارغالتحصیلان داروسازی، فارغ التحصیلان دورههای کارشناسی ارشد سمشناسی نیز میتوانند در آن ادامه تحصیل دهند. دانشجویان در این دوره ضمن آشنایی با عناصر و ترکیبات سمی غیر دارویی که بشر امروزی در خطر بالقوه و یا بالفعل تماس با آنها قرار دارد، با مسمومیتهای ناشی از ترکیبات دارویی نیز آشنا میگردند. علایم ناشی از تماس ترکیبات سمی و یا دوزهای بالای ترکیبات دارویی که میتوانند توسط بیماران یا افراد غیر بیمار به عمد و یا سهواً مصرف شوند و روشهای سمزدایی و درمان حمایتی یا علامتی این نوع مسمومیتها از جمله دانش و مهارتهایی است که در این دوره تخصصی به دستیاران آموزش داده میشود.
افزون بر اینها، دستیاران این دوره تخصصی با روشهای رایج آزمایشات In vivoو In vitroجهت ارزیابی اثرات و عوارض سمی آنها در سطح سلولی و اندامها، که از جمله مراحل بسیار مهم در مطالعات فارماکولوژیک پیش از ورود دارو به عرصههای کارآزماییهای بالینی(Clinical Trials) میباشند، آشنا میشوند.
4- داروشناسی (Pharmacology):
این رشته تخصصی (Ph.D.)در ارتباط بسیار تنگاتنگ با رشته سمشناسی میباشد. با این تفاوت که تمرکز عمده آن بر روی بررسی اثرات و عوارض داروها بر اساس مطالعات In vitro و یا In vivoمیباشد. دستیاران در طول این دوره تخصصی با جدیدترین روشهای تعیین دوزهای موثر ترکیبات دارویی و مکانیسم اثر آنها و همچنین با روشهای پیشرفته مدلسازی اثرات مورد انتظار داروها در حیوانات، و نیز سطح سلولها و اندامهای هدف آشنا میگردند. فارغالتحصیلان این رشته تخصصی از دانش بسیار بالایی در رابطه با داروها، مکانیسم اثر، عوارض و تداخلات احتمالی اثرات داروهای مختلف برخوردار میباشند.
5- فارماسیوتیکس (Pharmaceutics):
در این رشته تخصصی (Ph.D.)که در کشور ما با عنوان رشته تخصصی"داروسازی" نیز شناخته میشود، هدف تبدیل مواد موثره دارویی به یک شکل دارویی مناسب و قابل مصرف توسط انسان میباشد، به گونهای که پس از مصرف دارو توسط بیمار حداکثر مقدار ماده موثره دارویی بتواند در دسترس عضو یا اندام هدف قرار گیرد. آشنایی با روشهای ارزیابی کیفیت فرمولاسیونهای دارویی، سامانههای نوین و پیشرفته دارورسانی، شرایط مناسب نگهداری و بستهبندیهای دارویی و نیز توجه به مدلهای ارزیابی ویژگیهای فارماکوکینتیکی داروها در بدن انسان از جمله مهارتهایی است که دستیاران این دوره تخصصی به کسب آنها نایل گردیده و میتوانند نقش پویایی در ارتقا کیفی صنعت دارویی کشور ایفا نمایند.
6- داروسازی بالینی (Clinical Pharmacy):
این رشته تخصصی یکی از رشتههای نوپا در کشور ما میباشد که با توجه به ماهیت بالینی این گرایش، دوره آموزش آن به صورت دوره تخصصی بالینی مشابه دستیاران تخصصی رشته پزشکی طراحی گردیده است. البته بر خلاف دورههای دستیاری پزشکی، دستیاران داروسازی بالینی میبایست یک سری دروس مرتبط با پزشکی نظیر فیزیوپاتولوژی، فارماکواپیدمیولوژی، سمشناسی بالینی، فارماکوکینتیک بالینی و... را در قالب یک دوره 5/1 تا 2 ساله پیش از حضور در بخشهای بالینی مراکز بیمارستانی بگذرانند. هدف این دورهتخصصی تربیت متخصصین مسلح به اطلاعات کاربردی داروها که مهارت لازم برای ارائه خدمات و مراقبتهای دارویی (Pharmaceutical care) در مراکز بیمارستانی و بخشهای بالینی را دارا هستند، میباشد. فارغالتحصیلان این دوره مشاورانی مطمئن برای پزشکان و اعضای تیم درمان و نیز بیماران میباشند.
دستیاران این دوره تخصصی مهارتهای لازم برای برقراری ارتباط موثر با بیمار و تیم درمان، پایش اثرات و عوارض داروها در بیماران، شناخت تداخلات رایج و مهم دارویی شامل تداخلات دارو –دارو، دارو –غذا و دارو–بیماری، راههای پیشگیری یا کنترل آنها و همچنین روشهای تنظیم دوزهای مناسب دارویی را در طول دوره تحصیل خود کسب مینمایند.
7- بیوتکنولوژی دارویی (Pharmaceutical Biotechnology):
این رشته تخصصی (Ph.D.)نیز از جمله دورههای تخصصی نوپا در کشور ما میباشد. اگر چه موضوعات مورد توجه در این دوره تخصصی قبلاً در بطن سایر گرایشهای تخصصی داروسازی مورد عنایت بوده است، ولی با توجه به پیشرفت سریع آن به ویژه در دهه 1980 و 1990 میلادی، امروزه به عنوان یکی از برجستهترین رشتههای تخصصی داروسازی که نیازمند فنآوری پیچیده و پیشرفتهای میباشد، مطرح است. در این دوره تخصصی هدف کسب دانش و مهارت لازم برای بهرهبرداری از علوم سلولی- مولکولی، میکروبیولوژی و ژنتیک جهت ساخت و تولید انبوه مواد موثره دارویی میباشد. بهرهبرداری از میکروارگانیسمهایی نظیر باکتریها و قارچها به عنوان کارخانجات طبیعی تولیدداروها و یا به کارگیری میکروارگانیسمها در مهار و کنترل بیماریها از جمله مباحث مورد توجه در این رشته تخصصی میباشند.
8- داروسازی هستهای یا رادیوفارماسی (Nuclear Pharmacy):
این دوره تخصصی (Ph.D.) در حال حاضر توسط دانشکده داروسازی تهران و با همکاری سازمان انرژی اتمی و اخیراً توسط دانشکده داروسازی ساری، برگزار میشود. در طی این دوره دستیاران با رادیوداروها، روشهای شناسایی (Detect)و سنجش آنها، روش تولید رادیوداروها (Labling)و کاربرد رادیوداروها در تشخیص، درمان و یا پیشگیری از بیماریها آشنا شده و مهارتهای مرتبط با به کارگیری و کار با آنها را کسب مینمایند. به لحاظ ماهیت خاص این دوره تخصصی، دانشجویان با تکنولوژیهای پیشرفته مربوط به بکارگیری و تماس با رادیوایزوتوپها آشنا میشوند.
9- اقتصاد و مدیریت دارو (Pharmaceutical Administration and Pharmacoeconomics):
این دوره تخصصی (Ph.D.)که با همت اساتید دانشکده داروسازی شهید بهشتی راهاندازی گردید، در حال حاضر تنها توسط این دانشکده و دانشکده داروسازی تهران ارائه میشود. رسالت این رشته، تربیت متخصصین کارآمد با توانمندیهای مدیریتی در شناسایی و حل مشکلات نظام دارویی کشور و ارتقاء سطح ارائه خدمات نظام سلامت با مدیریت صحیح منابع مالی در دسترس میباشد. در طی این دوره، دانشجو با مباحث مختلف مربوط به اقتصاد داروئی و مدیریت مالی و سایر مباحث مرتبط با رشته آشنا خواهد شد.
علاوه بر تخصصهای فوقالذکر که در کشور ما دایر میباشند، با توجه به پیشرفت شگرفی که علم داروسازی در سطح جهان با آن روبروست، گرایشهای تخصصی جدیدتری نیز راهاندازی و در حال اجرا میباشند که از جمله آنها میتوان به فارماکواپیدمیولوژی، فارماکوژنتیک، ایمونوفارماکولوژی و مدیریت دارویی ( Pharmaceutical management)اشاره کرد.
آزمون دورههای پذیرش دستیار رشتههای مختلف داروسازی معمولاً در تیرماه هر سال برگزار گشته و قبول شدگان از مهرماه همان سال دوره خود را شروع مینمایند. (تا پیش از سال 1385 این آزمون در اسفندماه برگزار میشد). شرایط عمومی و اختصاصی شرکت در این آزمونها نیز همه ساله چند ماه پیش از برگزاری آزمون از طریق دبیرخانه شورای آموزش داروسازی و تخصصی اعلام میگردد.
آزمون دستیاری از دو بخش امتحان کتبی و مصاحبه تشکیل میشود که به ترتیب 80% و 20% امتیاز آزمون از این دو بخش کسب میگردد. در بخش مصاحبه به معدل دوره عمومی، تناسب پایاننامه دوره عمومی با دوره تخصصی انتخاب شده، تعداد مقالات یا احتمالاً مشارکت در تألیف و ترجمه کتب، سطح زبان انگلیسی (و یا آشنایی با سایر زبانهای رایج بینالمللی)، فعالیتهای فوق برنامه در طول دوران دانشجویی یا سایر خصوصیات برجسته فردی و نیز میزان علاقه و انگیزه داوطلب برای ادامه تحصیل توجه میشود.
10- نانوفناوری دارویی (Pharmaceutical Nanotechnology):
این رشته (Ph.D.)نیز که به تازگی در کشور راهاندازی شده است، با هدف تربیت متخصصین کارآمد در عرصه نانوفناوری دارویی در راستای خودکفایی کشور در تولید محصولات نانوزیست فناوری و اشتغال آنها در مراکز علمی و دانشگاهی کشور، مراکز تحقیقاتی پزشکی – دارویی و صنایع داروئی طراحی شده است. در طول این دوره دانشجو با مباحث گوناگونی نظیر بیولوژی سلولی مولکولی پیشرفته، نانوبیو مواد، کشت سلول و بافت، Nanomedicine، فارماکوکینتیک پیشرفته، ژن درمانیو... آشنا خواهد شد.
11- کنترل دارو (Control of Pharmaceuticals):
این رشته (Ph.D.)که به تازگی در کشور راهاندازی شده است، با هدف تربیت متخصصین کارامد در زمینه کنترل کیفیت انواع مواد اولیه و فرآوردههای دارویی و همچنین بهداشتی – آرایشی، جهت ارائه خدمت در صنایع داروسازی و بهداشتی – آرایشی، آزمایشگاههای کنترل کیفیت فرآوردههای دارویی سراسر کشور و همچنین مراکز تحقیقاتی کشور، طراحی شده است. در طی این دوره مباحث گوناگونی شامل کنترل میکروبی داروها، کنترل کیفیت زیست داروها، ایمنی دارو، کنترل فیزیکوشیمیایی پیشرفته مواد و فرآوردههای دارویی، طراحی و معتبرسازی روشها و تجهیزات آنالیز، کینتیک شیمیایی و پایداری مواد و فراوردههای دارویی و همچنین کنترل و تضمین کیفیت مواد و فرآوردههای دارویی به دانشجویان آموزش داده میشود.